Một dự án quy mô và nghiêm túc của khu vực Đông Nam Ukraine nhằm tạo rạ một thực thể tự trị bên trong Ukraine, bao gồm 10 tỉnh của Ukraine, đã diễn ra vào năm 2004 đầy biến động.
Khởi đầu với cái gọi là Cách Mạng Cam 2004, nhóm dân phía Tây Ukraine làm việc mà họ giỏi nhất, dùng biểu tình để thay đổi kết quả bầu cử tổng thống. Đáp lại khu vực Đông Nam Ukraine, mà hạt nhân là Đảng Khu Vực đã phản ứng bằng dự án Cộng hòa tự trị Đông Nam với thủ phủ tại thành phố Kharkov.
Khởi đầu phong trào, ngày 26/11/2004 hội đồng tỉnh Luhansk đã bỏ phiếu thông qua việc thành lập Cộng hòa tự trị Đông Nam. Cùng ngày, tại tỉnh Donetsk diễn ra một cuộc mít-tin kêu gọi trưng cầu dân ý về việc li khai và tự trị của tỉnh.
Ngày 27/11 hội đồng tỉnh Kharkov đi xa hơn hơn bằng việc tạo ra một hội đồng tự quản cho tỉnh Kharkov. Họ bầu ông Evgeny Kushnarev làm chủ tịch hội đồng và tiến hành mở rộng hội đồng tự quản này ra 9 tỉnh khác của Ukraine.
Ngày 28/11/2004, Đại hội đại biểu toàn Ukraine lần thứ nhất tại Severodonetsk đã được tổ chức, 3.500 đại biểu đến từ các cấp hành chính của 15 tỉnh Ukraine và 159 đại biểu quốc hội đã tham dự.
Tại đây, thống đốc Kharkov, ông Yevgeny Kushnarev đã phát biểu khi công bố dự án thành lập Cộng hòa từ trị Đông Nam.
“Chúng tôi muốn sống trong một đất nước mà mọi người đều được bảo vệ. Quyền của họ, văn hoá của họ, ngôn ngữ của họ, lịch sử của họ, truyền thống của họ và phong tục của họ được bảo vệ. Chúng tôi hiểu rằng phía Đông có những khác biệt nghiêm trọng nhất so với Galicia (dân Ukraine phía tây), chúng tôi không áp đặt cách sống của mình lên Galicia, nhưng chúng tôi sẽ không bao giờ cho phép Galicia dạy chúng tôi cách sống! Chúng ta phải bảo vệ và giữ gìn cái cốt lõi tinh thần chính gắn kết chúng ta, đó là đức tin của chúng ta. Chúng tôi sẽ không chấp nhận lối sống áp đặt lên mình, chúng tôi sẽ không chấp nhận biểu tượng của người khác, biểu tượng của chúng tôi là Chính thống giáo! Các bạn thân mến, chúng tôi muốn sống trong hòa bình, làm việc, sáng tạo, sản xuất, nhưng một mối đe dọa màu da cam khủng khiếp đang đeo bám đất nước chúng tôi, đối với tương lai của chúng tôi. Vì vậy … Tôi kêu gọi mọi người không lay chuyển được, hãy đứng lên và bảo vệ sự lựa chọn của chúng ta.”
Các đại biểu của đại hội đã quyết định đưa vấn đề thành lập Cộng hóa tự trị Đông Nam ra trưng cầu dân ý nếu Viktor Yushchenko được tuyên bố là chủ tịch . Cuộc trưng cầu dân ý ở các khu vực đông nam được lên kế hoạch vào ngày 12 tháng 12 năm 2004 và tại Donetsk vào ngày 5 tháng 12. Họ cũng đã được quyết định thành lập một Hội đồng liên vùng gồm các cơ quan tự quản địa phương của các khu vực Ukraina. Nơi làm việc của hội đồng điều phối này, cũng như ban giám đốc điều hành, là tại Kharkiv , nơi được cho là thủ đô của Cộng hòa tự trị Đông Nam Ukraine.
Tuy nhiên dự án đã không thành hiện thực bời sự do dự và thỏa hiệp của lãnh đọa cao nhất là ông Yanukovich-người bị vuột mất chức tổng thống bởi Cách mạng Cam.
Vòng xoay lịch sử trớ trêu thì ông Yanukovich mãi sau đó trở thành tổng thống cuối của một Ukraine nguyên vẹn. Và chính ông là người đã có 2 lần nỗ lực giúp Ukraine được toàn vẹn và không bị tan rã.
Nguồn: Phạm Đình Lê Vũ
