Vào năm 1798, học giả người Anh, Thomas Malthus, đã đưa ra một lý thuyết có vẻ hợp lý về cơ chế khiến mức sống trì trệ và xã hội lâm vào cảnh đói nghèo triền miên từ thời xa xưa. Ông lập luận rằng bất cứ khi nào xã hội xoay xở để tạo ra thặng dư lương thực thông qua đổi mới công nghệ, thì sự cải thiện mức sống đạt được cũng chỉ là tạm thời vì nó chắc chắn sẽ dẫn đến sự gia tăng tỉ lệ sinh và suy giảm tỉ lệ tử vong một cách tương ứng. Thế nên chỉ là vấn đề thời gian trước khi sự gia tăng dân số tiếp theo sẽ làm cạn kiệt lượng lương thực dư thừa, rồi cuộc sống sẽ quay lại mức bần hàn và xã hội lại nghèo khổ như trước.
Nhưng trớ trêu thay, ngay khi Malthus vừa hoàn thành luận thuyết của ông và tuyên bố rằng ‘chiếc bẫy đói nghèo’ này sẽ tồn tại mãi mãi, thì cơ chế ông vạch ra đột nhiên sụp đổ và sự chuyển biến từ trì trệ sang tăng trưởng đã diễn ra.
Làm thế nào loài người thoát khỏi chiếc bẫy đói nghèo? Những nguyên nhân cơ bản nào đã kéo dài thời kỳ trì trệ?
Lịch sử loài người vô cùng phong phú với muôn vàn tình tiết hấp dẫn: những nền văn minh phát triển rực rỡ rồi lụi tàn thê lương; những vị hoàng đế lôi cuốn với binh hùng tướng mạnh trong những cuộc chinh phạt lẫy lừng và chiến thắng vẻ vang; những nghệ sĩ đã gầy dựng nên kho tàng văn hóa quyến rũ; các triết gia và nhà khoa học đã nâng tầm hiểu biết của chúng ta về vũ trụ, cũng như vô số xã hội và hàng tỉ cuộc đời trôi qua bên ngoài ánh đèn sân khấu. Thật dễ dàng trở nên lạc lõng trong đại dương chi tiết ấy, bị sóng đánh dạt trôi và không nhận biết được những dòng chảy mãnh liệt bên dưới.
Cuốn sách này khám phá và xác định những dòng hải lưu ngầm đó: những động lực nằm đằng sau, chi phối quá trình phát triển. Cuốn sách này cho thấy các động lực này, dù có thể vô hình nhưng không ngừng vận hành trong suốt lịch sử loài người và thời kỳ đóng băng kinh tế, lấy đà để cho tiến bộ công nghệ trong cuộc Cách mạng Công nghiệp có thể tăng tốc vượt bậc, từ đó giáo dục cơ bản trở nên cần thiết để thích ứng với môi trường công nghệ thay đổi. Tỉ lệ sinh bắt đầu giảm và sự cải thiện mức sống không còn bị ràng buộc bởi ảnh hưởng bất lợi của đà tăng dân số, mở ra nền phồn vinh lâu dài và tiếp tục tăng vọt cho đến ngày nay.
Gỡ rối Bí ẩn tăng trưởng sẽ giúp chúng ta thấu hiểu Bí ẩn bất bình đẳng trong chặng thứ hai của cuộc hành trình – cội nguồn của sự khác biệt về lộ trình phát triển giữa các xã hội và chênh lệch mức sống ngày càng tăng giữa các quốc gia trong hai trăm năm qua. Khám phá những yếu tố sâu xa nằm đằng sau tình trạng bất bình đẳng toàn cầu này sẽ giúp ta lần theo dấu chân của cuộc hành trình và ngược thời gian trở về quá khứ, cuối cùng trở lại nơi bắt đầu: cuộc di cư của Homo sapiens từ châu Phi hàng chục nghìn năm trước.
- Trích lược từ tác phẩm: Hành trình nhân loại | Oded Galor
