Đoạn trích dưới đây trong cuốn sách “Không thể dừng bước – Tập 1: Loài người chinh phục thế giới như thế nào” của tác giả Yuval Noah Harari (tác giả cuốn “Sapiens”) sẽ phần nào giúp bạn hiểu về nhận định rằng con người chính là loài nguy hiểm nhất trên thế giới!
UNSTOPPABLE US: KHÔNG THỂ DỪNG BƯỚC (Tập 1 – Loài người chinh phục thế giới như thế nào)
(1 lượt)
Mua sách giảm giá 30% >>
Tổ tiên của chúng ta khiến cho rất nhiều loài động vật tuyệt chủng, không chỉ những loài động vật ở châu Úc và châu Mỹ, mà còn trên toàn thế giới. Chúng ta chỉ thấy voi ma-mút biến mất ở châu Mỹ, nhưng chúng cũng bị xóa sổ ở châu Âu và châu Á nơi chúng từng sống suốt hàng triệu năm. Đến khoảng 10.000 năm trước, không con voi ma-mút nào sống sót ở bất cứ đâu, ngoài một vài hòn đảo nhỏ ở miền bắc lạnh giá.
Một trong số những hòn đảo này, đảo Wrangel, nằm ở Bắc Băng Dương cách bờ biển Siberia khoảng 150km về phía bắc. Đó là một vùng đất lạnh cực độ. Ngay cả sau khi người Sapiens tới Siberia, họ không thể đặt chân tới được Wrangel, vì vậy voi ma-mút tiếp tục sống bình yên tại hòn đảo Wrangel suốt hàng nghìn năm sau khi chúng biến mất tại châu Mỹ, châu Âu và châu Á. Nhưng khoảng 4.000 năm trước, một số người Sapiens cuối cùng đã tới được đảo Wrangel, và không lâu sau đó, chẳng còn một con voi ma-mít nào trên thế giới nữa.
Sự tuyệt chủng của voi ma-mút đã ảnh hưởng tới rất nhiều loài động vật và cây cối khác. Đó cũng là một quy luật quan trọng nữa của cuộc sống: động vật và thực vật phụ thuộc lẫn nhau, vì vậy nếu điều gì đó xảy ra với một loài sinh vật, thì nó thường cũng ảnh hưởng tới nhiều sinh vật khác. Quy luật này thậm chí cũng áp dụng với bạn. Bạn ảnh hưởng tới rất nhiều con vật và cây cối ở khu vực mà bạn sống. Có thể bạn giẫm lên cỏ dại trên đường đi tới bến xe buýt. Có thể bạn cũng ăn bánh quy trên đường tới bến xe buýt, và để lại một vệt dài vụn bánh mà kiến và chim sẻ tìm đến để ăn. Có thể bạn dọn sạch mạng nhện khỏi trần phòng mình. Vì vậy khi bạn chuyển sang một thành phố khác, cỏ dại và nhện chắc hẳn sẽ rất vui, nhưng kiến và chim sẻ thì lại không thích thú chút nào.
Điều này có thể xảy ra trên diện rộng hơn nhiều với mọi loài động vật. Ví dụ, hãy nghĩ về con ong. Ong bay từ bông hoa này tới bông hoa khác, và đó là cách hoa thụ phấn để tạo ra hạt giống. Nếu một thảm họa nào đó giết hết loài ong, thì hoa sẽ không thể nào phát tán phấn hoa và tạo ra hạt giống nữa. Nếu không còn hạt giống nào, sẽ chẳng thể có thêm cây mới. Nếu không có cây, thì tất cả động vật ăn lá cây – như là thỏ – sẽ chết. Nếu không có thỏ, thì mọi loài động vật ăn thỏ – như là cáo – cũng sẽ chết. Đó là lý do sự tuyệt chủng của một loài động vật có thể ảnh hưởng tới rất nhiều loài khác. Nếu bạn giết hết ong, loài cáo cũng sẽ chết.
Voi ma-mút rất quan trọng đối với nhiều loài cây cối và động vật khác. Khi còn voi ma-mút, khí hậu ở các vùng phía bắc của cực bắc lạnh hơn, nhưng những nơi này vẫn có nhiều động thực vật hơn so với ngày nay. Vì sao vậy? Tất cả là nhờ voi ma-mút. Vào mùa đông, khi mọi thứ đều bị che phủ bởi băng tuyết, voi ma-mút đóng vai trò như những cái cào tuyết vậy. Chúng dùng sức mạnh khủng khiếp và những chiếc ngà khổng lồ để cày xuyên qua tuyết và để lộ lớp cỏ bị che phủ ở dưới. Chúng ăn một phần cỏ, nhưng số còn lại vẫn đủ nuôi sống các loài động vật nhỏ hơn như thỏ Bắc Cực. Và những con thỏ Bắc Cực bị cáo tuyết ăn thịt. Khi mùa xuân đến, gần như tất cả cỏ bị đóng băng đã được ăn hết, để lại mặt đất trống trơn. Đây là một điều rất tốt, bởi vì khi mặt trời bắt đầu làm ấm lại Trái Đất, các cây mới có thể mọc ngay lập tức, và những cái cây này cung cấp thức ăn cho động vật. Khi loài voi ma-mút bị tuyệt chủng, không còn động vật nào đủ khỏe mạnh để cày xới tuyết vào mùa đông và làm lộ ra cây cỏ nữa. Vì vậy những động vật khác không có gì để ăn. Và bởi vì không con vật nào ăn lớp cỏ đông đá, rất khó để những cây mới mọc lên khi mùa xuân đến. Chúng bị đè dưới lớp cỏ đã chết của năm trước. Vậy là giờ còn ít đồ ăn hơn cho động vật. Thế nên khi loài ma-mút biến mất, thỏ Bắc Cực và cáo tuyết cũng điêu đứng theo.
Người Sapiens không hề biết về việc này. Vấn đề của người Sapiens không phải là họ độc ác; mà là họ quá giỏi trong những việc mà họ làm. Khi họ bắt đầu săn voi ma-mút, họ làm tốt đến nỗi không con voi ma-mút nào sống sót nổi. Vậy nên họ bắt đầu săn nai sừng xám. Nhưng họ cũng giỏi săn nai sừng xám, vì thế rất nhanh sau đó nai sừng xám cũng biến mất.
Khi các nhà khảo cổ học đào xuống mặt đất, họ tìm được câu chuyện giống hệt nhau ở khắp nơi trên thế giới. Ở rất sâu dưới mặt đất, họ tìm được bằng chứng về rất nhiều loài động vật khác nhau, nhưng không có bằng chứng về người Sapiens. Đào lên trên một chút, họ tìm thấy những dấu vết đầu tiên của người Sapiens: có thể là một cái xương người, một chiếc răng, hoặc một mũi lao. Và ở nơi nông hơn nữa là một lớp với rất nhiều thứ của con người còn sót lại, nhưng không có dấu vết của động vật từng sống ở đó. Vì vậy bước một là: rất nhiều động vật, không có người Sapiens. Bước hai: người Sapiens xuất hiện. Bước ba: rất nhiều người Sapiens, và không còn động vật nữa.
Điều này xảy ra ở châu Úc. Nó xảy ra ở châu Mỹ, châu Á, châu Âu. Và nó xảy ra gần như trên mọi hòn đảo mà con người phát hiện ra… giống như hòn đảo Madagascar.
Trong hàng triệu năm, hòn đảo này bị cô lập khỏi thế giới, nên một số loài động vật độc đáo đã tiến hóa ở đó. Trong số này có vượn cáo khổng lồ, chúng có thể to hơn cả khỉ đột. Có thể cũng tồn tại loài chim lai với voi trông gần giống đà điểu khổng lồ, chúng không thể bay, chúng cao 3 mét, và nặng khoảng gần nửa tấn. Chúng là loài chim lớn nhất thế giới – không phải là những loài chim bạn thường thấy ở sân sau nhà mình. Những loài chim lai voi và vượn cáo khổng lồ này, cùng với những động vật lớn khác ở Madagascar, bỗng nhiên biến mất vào khoảng 1.500 năm trước – cùng lúc những con người đầu tiên đặt chân đến hòn đảo.
Những thảm họa tương tự xảy ra ở hầu hết mọi hòn đảo từ Thái Bình Dương cho đến biển Địa Trung Hải. Ngay cả trên những hòn đảo nhỏ nhất, các nhà khảo cổ học vẫn tìm thấy bằng chứng về các loài chim, côn trùng và ốc sên đã sống ở đó hàng nghìn năm, nhưng bỗng nhiên biến mất khi những con người đầu tiên xuất hiện.
Chỉ có một vài hòn đảo vô cùng xa xôi là cho đến ngày nay vẫn chưa bị con người đặt chân tới, và ở đó vẫn còn vài loài động vật hay ho sinh sống. Ví dụ nổi tiếng nhất là quần đảo Galapagos, là nơi cư ngụ của loài rùa khổng lồ. Cũng như những con diprotodon ở châu Úc, những con vật khổng lồ này không sợ loài người.
Có thể, nếu chúng ta đều hiểu rằng đã có bao nhiêu loài động vật bị con người đẩy đến bờ vực tuyệt chủng, ta sẽ gắng sức hơn để bảo vệ các động vật còn sống. Nếu không cẩn thận, chúng ta cũng sẽ xóa sổ sư tử, voi, cá heo và cá voi hệt như cách mà tổ tiên của ta đã xóa sổ loài voi ma-mút và diprotodon. Động vật lớn duy nhất còn sót lại trên thế giới sẽ là con người – cộng với thú cưng và vật nuôi trong trang trại của chúng ta. Sẽ không còn loài động vật hoang dã to lớn nào nữa.
Đó là cách con người chúng ta trở thành những kẻ thống trị Trái Đất. Và đó là cách chúng ta nắm giữ được số phận của tất cả các loài động vật khác trong tay mình. Ngay cả trước khi loài người xây dựng thành phố, phát minh ra bánh xe và học cách viết chữ, chúng ta đã tản ra khắp thế giới và giết khoảng nửa số loài động vật lớn trên cạn. Con người là những động vật đầu tiên trong lịch sử của hành tinh chúng ta đặt chân đến tất cả các châu lục và đảo, và có thể thay đổi thế giới hoàn toàn chỉ bằng sức của chính mình.
Tổ tiên chúng ta làm được tất cả những việc này nhờ khả năng độc đáo của họ: nghĩ ra các câu chuyện và hợp tác với số lượng lớn. Đây là điều khiến cho loài người chúng ta quyền lực hơn nhiều so với người Neanderthal, sư tử hoặc voi. Điều này khiến cho chúng ta trở thành loài động vật nguy hiểm nhất thế giới.
Vậy là giờ bạn đã biết về câu chuyện của tổ tiên chúng ta thời cổ đại. Bạn hiểu được tại sao đôi khi bạn lại tỉnh dậy vào nửa đêm, sợ rằng có một con quái vật trốn dưới gầm giường; tại sao cảm giác ngồi xung quanh lửa trại và quan sát ánh lửa bập bùng lại tuyệt đến thế; và tại sao bạn cứ muốn ăn hết một chiếc bánh sô-cô-la ngay cả khi thứu này không tốt cho sức khỏe bạn.
Bạn hiểu vì sao một chiếc xương ngón tay duy nhất lại có thể giúp bạn nhận diện được cả một loài người đã biến mất. Bạn biết rằng một số hòn đảo từng chỉ có toàn người lùn sinh sống. Bạn biết rằng hầu hết các dụng cụ của Thời kỳ Đồ đá không được làm ra từ đá, và hầu hết mọi người không sống trong hang. Bạn biết rằng các thiếu niên và các bé gái đôi khi có thể tạo ra những khám phá khoa học quan trọng. Và bạn biết rằng nếu bạn nghĩ ra một câu chuyện đủ hay để mọi người tin vào, thì bạn có thể chinh phục thế giới.
Bạn cũng hiểu rằng vẫn còn rất nhiều thứ mà chúng ta không biết được. Chúng ta không biết người Neanderthal làm gì với bộ não khổng lồ của họ. Chúng ta không biết liệu người Sapien và Neanderthal thỉnh thoảng có yêu nhau hay không, hoặc trông như thế nào vào Thời kỳ Đồ đá. Chúng ta không biết rằng thời đó con người tin vào những tín ngưỡng gì.
Và còn rất nhiều câu hỏi khác nữa. Cuốn sách này giải thích cách tổ tiên của chúng ta trở thành loài động vật quyền lực nhất trên thế giới; cách họ lan rộng ra khắp hành tinh, khiến cho người Neanderthal, người Denisova và vài loài người khác biết mất; và cách họ đẩy rất nhiều loài động vật trên thế giới đến bước tuyệt chủng. Nhưng ngay cả sau khi làm tất cả những việc này, tổ tiên của chúng ta vẫn không thể sản xuất xe ô tô, máy bay và tàu du hành vũ trụ. Họ vẫn không biết viết. Họ vẫn chưa có trang trại và thành phố. Họ còn không thể trồng lúa mì và làm bánh mì. Vậy làm thế nào họ học được cách làm những việc này?
Đó là một câu chuyện hoàn toàn khác.
—————–
Unstoppable Us – Không thể dừng bước là cuốn sách dành cho bất cứ ai từng tự hỏi: Chúng ta là ai? Và ta có được ngày hôm nay bằng cách nào?
Từ những thảo nguyên châu Phi đến những chỏm băng ở Greenland, loài người thống trị hành tinh Trái Đất. Nhưng làm thế nào chúng ta trở nên quyền lực đến vậy? Unstoppable Us – Không thể dừng bước tiết lộ rằng loài người có một siêu năng lực, và chúng ta dùng nó để tạo ra những thứ kỳ lạ và bí ẩn – từ ma quỷ, linh hồn cho đén chính quyền và công ty trách nhiệm hữu hạn. Hãy theo dõi hành trình của con người cổ đại vượt ra ngoài châu Phi, và cùng tìm hiểu xem lửa đã khiến dạ dày chúng ta co lại như thế nà, môn bóng đá cho ta biết gì về bản tính con người và vì sao tiền lại là câu chuyện cổ tích thành công nhất từ trước đến nay. Đây là câu chuyện về nhân loại mà bạn chưa từng nghe qua trước đây, với những người lùn, rắn khổng lồ, một Vị thần Sư tử Vĩ đại sống trên trời cao, và ngón tay của một đứa trẻ 50.000 năm tuổi tiết lộ những bí ẩn về nguồn gốc loài người.
Đây là câu chuyện hào hùng có thật, sẽ khiến cho độc giả thuộc mọi lứa tuổi thích thú và say sưa.
