Hồi còn đi học, trong những lúc mệt mỏi, tớ nói với gia đình rằng gia đình không hiểu tớ, và vì thế, hãy cho tớ những sự riêng tư và quyền tự quyết cho bản thân. Đó là cuộc đời tớ, chứ đó không phải là cuộc đời mong muốn của ai khác, tớ đã gào lên như vậy. Cậu biết đấy, ai cũng có những giây phút như vậy, và cậu sẽ thông cảm cho tớ. Chỉ là đôi lúc tớ không thể tự thông cảm cho bản thân. Tớ nhớ những lần lặng lẽ chịu đựng và ngầm ngấm chống đối, hủy hoại bản thân, để có thể hả hê trước sự dằn vặt của họ. Tớ hả hê nhưng không vui, nhưng tớ không biết cách nào khác để có thể hiểu nhau hơn. Cách bản năng và đơn giản nhất mà tớ làm lúc đó, là chiến tranh, là xung đột, và cho rằng buồn bã đau thương là nguyên liệu cho sự hòa hợp. Ồ, cái sự thiếu hiểu biết một cách ngây thơ đó, cậu có chấp nhận được không?…
Trên là trích đoạn trong 1 tin nhắn gửi bạn mình, cách đây tầm 5 năm. 5 năm đã qua, và giờ mình sẽ viết về nó.
Khoảng cách thế hệ và những đứt gãy vô hình
Mỗi thế hệ thường cách nhau 20 đến 30 năm, đó là khoảng thời gian đủ cho một lớp người có ý thức đầy đủ về bản thân đồng thời hình thành nên thế hệ tiếp theo. Thế hệ sau được nuôi dưỡng trong ý thức cũng như mong mỏi của thế hệ đi trước, đồng thời sẽ tự định hình những giá trị riêng của mình. Những giá trị riêng này phụ thuộc vào sự thay đổi trong hình thái xã hội hay xu thế thời đại, tuy nhiên vẫn gắn kết với thế hệ cũ thông qua dòng chảy huyết thống cùng các giá trị bản sắc văn hóa gia đình và dân tộc.
Trong cuộc sống hiện nay, không khó để chúng ta nhìn thấy sự nứt vỡ trong những mối gắn kết này. George Orwell, một nhà văn người Anh có câu nói:
“Each generation imagines itself to be more intelligent than the one that went before it, and wiser than the one that comes after it.”.
Tạm dịch là:
”Mọi thế hệ luôn hình dung rằng mình khôn ngoan hơn thế hệ trước, và sáng suốt hơn thế hệ sau.”
Nếu đã đọc Trại Súc Vật và 1984 thì các bạn đã biết ông George Orwell là người thật thà và thông minh, nên hãy tạm tin tưởng lời nói của ổng. Mình sẽ đi sâu hơn vào bối cảnh Việt Nam hiện nay và mối tương quan giữa thế hệ 9x chúng ta và thế hệ cha mẹ chúng ta, những 6x,7x. Câu hỏi của mình khi suy nghĩ về vấn đề này là, liệu chúng ta có thể học hỏi được gì từ những cha mẹ chúng ta và truyền đạt như nào đến thế hệ con cháu chúng ta. Yêu thương là bản năng, là tự nhiên, nhưng một tình yêu đẹp dùng được cho cả cuộc đời thì cần phải học.
Đứa con của chiến tranh
Đất nước chúng ta có quá nhiều cuộc chiến. Số lượng anh hùng dân tộc đủ dùng cho cả chục thế hệ tiếp theo. Mỗi cuộc chiến tranh là 1 nét cắt vào văn hóa, 1 vết loang trong dòng chảy dân tộc. Trong lịch sử nghìn năm đất nước hiếm khi có những khoảng thời gian yên bình cho văn hóa phát triển, và vì thế, bản sắc của chúng ta có màu của chiến tranh, một màu hoen gỉ của đền đài và những bài ca không tên tuổi. Thật không may, bố mẹ chúng ta sinh ra trong những thời khắc như vậy.
Cuộc chiến tranh chống Pháp và chống Mỹ của nước Việt có lẽ là một trong những cuộc chiến tàn bạo nhất với một đất nước trong 1 thời gian dài như vậy. Nền kinh tế bị hủy diệt một cách hoàn toàn, nhưng không chỉ thế, nó còn phá vỡ những mối liên kết trong văn hóa đồng thời tước bỏ đi những giá trị nhân cách con người. Cuộc chiến ấy đã cho chúng ta một chiến thắng, và lấy đi rất nhiều thứ khác. Có đáng hay không, mỗi người sẽ có câu trả lời cho riêng mình.
Để có thể hiểu về giai đoạn này của lịch sử, các bạn có thể đọc 2 tác phẩm : “Nỗi buồn chiến tranh” của Bảo Ninh và “Những thứ họ mang” của O’Brien.
Giờ hãy tưởng tượng, giả sử bạn sinh ra cách đây 1000 năm, trong 1 chế độ phong kiến “Con vua rồi lại làm vua, sư sãi nhà chùa lại quét lá đa”. Cuộc sống có thể tẻ nhạt, bởi vì 99% bạn sẽ không thể thay đổi điều gì. Bạn sẽ làm nghề giống bố mẹ bạn, và truyền nghề cho con cháu của bạn. Sẽ không có những cuốn sách self-help kiểu “Tỉnh cơn mơ thành tỉ phú” như hiện nay. Cuộc sống phẳng lặng và an toàn, vui vẻ, gia đình thuận hòa, đất nước thanh bình. Sự khác biệt giữa 2 thế hệ lúc này gần như là không có, và mẫu thuẫn thế hệ lúc này gần như bằng không. Cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy, đúng là vậy, vì đứa con là bản sao của cha mẹ, không có sách self-help hay phim Disney ở đây.
Giờ hãy nhìn vào tình cảnh của cha mẹ chúng ta, sinh ra trong tầm những năm 1950-1970. Dù ở bên nào của cuộc chiến thì cũng đây cũng là giai đoạn đầy thử thách với mọi đứa trẻ. Thế hệ ông bà, những người cầm súng trực tiếp để lại gì cho thế hệ bố mẹ chúng ta, ngoài những khoảng trống, những giá trị niềm tin bị thử thách, những câu hỏi không có câu trả lời? Ở giai đoạn này thì bố mẹ chúng ta tin tưởng điều gì, ai đúng ai sai, nhỡ ta sai người đúng mà ta muốn nói chuyện để hiểu người mà không được thì sao? Đổ vỡ về hoàn cảnh là tạm thời, đổ vỡ về niềm tin là mãi mãi.
Giai đoạn này đất nước chúng ta trải qua 1 đợt cấm vận lớn cùng với 1 đợt thay đổi cơ chế thị trường. Giống như buổi sáng ngủ dậy thì bạn biết rằng số tiền bạn tích góp 20 năm nay chỉ mua được 1 bao gạo, hay những vị công thần sau 1 đêm “nghị quyết” phải vào nhà lao, bạn sẽ hiểu rằng sự hỗn loạn của giai đoạn đó như nào. Vài cuộc chiến tranh, vài triệu người chết, vài triệu người vượt biên, vài cuộc cấm vận, vài cuộc cải chính, đó là Việt Nam của thế hệ đi trước chúng ta. Có bao giờ chúng ta nhìn lại và thấy chính sự hoang mang, chính sự lạc lõng của thế hệ đi trước? Chúng ta liệu có hiểu họ đủ để đòi hỏi họ hiểu chính chúng ta? Hãy học cách cảm ơn họ trước khi phàn nàn bất cứ điều gì đó.
Sự khác biệt
Nếu với thế hệ đi trước, sự khác biệt là một từ mang nghĩ xấu thì với thế hệ chúng ta ngày nay (thế hệ Millennials, thế hệ 9x, thế hệ Y) thì đây là một từ tốt. Những bức ảnh Selfie là minh họa cho xu hướng này. Sự phát triển của con người đã đi từ giai đoạn kế thừa và lĩnh hội sang giai đoạn bùng nổ sự thay đổi. Ở đây, tốt là không đủ. Vì tốt là bạn “tốt” giống ai đó. Bạn phải “tốt nhất”, tức là một mình, hơn hẳn, không giống ai cả. Xu hướng này được tiếp sức bởi sự bùng nổ công nghệ và sự ra đời của mạng Internet, khi cái tôi cá nhân có phương tiện để ghi nhớ và tuyên truyền. Xã hội đã phát triển đủ để cung cấp cho sự ngồi không tự tưởng thưởng bản thân của giới trẻ hiện nay.
Tuy nhiên không như nhiều người nghĩ đây là bước lùi của văn hóa, thực sự đây là bước tiến của xã hội. Trong 1 nền tảng cung cấp đủ nhu cầu căn bản thì những nhu cầu khác của con người mới được thăng hoa. Giả sử 100 người thì 99 người dùng thời gian rảnh của mình up ảnh selfie kiếm like, chúng ta chỉ cần 1 người dùng thời gian đó mơ mộng trời sao và phát kiến ra 1 điều mới thú vị cho nhân loại. Hãy nhân từ với những điều khác biệt của mỗi người, kể cả đôi khi trông nó rất nhảm nhí.
Vấn đề ở đây là, khi con người ta chìm đắm trong những sự suy tưởng hay thú vui riêng mình, họ dễ dàng xa lánh những cộng đồng xung quanh. Những vết nứt càng sâu hơn, những sự va chạm ngày càng khắc nghiệt. Cũng giống như mọi sự thay đổi của cuộc đời này, làm thế nào để có thể cảm thông cho nhau trước cảm giác tan vỡ ấy?
Một hôm ở phòng thí nghiệm, mình hỏi thầy mình rằng sao thầy không ở lại nước ngoài mà lại về Việt Nam. Thầy bảo rằng thầy không muốn sung sướng một mình. Nước mình còn nghèo, dân mình còn khổ, chúng ta hãy chia sẻ với nhau sự nghèo khổ đó.
“Hãy luôn chia sẻ với nhau, kể cả vinh quang hay sự nghèo khổ, con à”.
Elbe040.
