Tôi biết rằng từ xa xưa đã có những người thông dịch nhưng làm cách nào mà hai nền văn minh có thể tương tác với nhau trong khi họ chưa hề gặp nhau từ trước nhỉ? Ví dụ như người Tây ban Nha và thổ dân châu Mỹ, hoặc những trường hợp tương tự vậy, tôi rất muốn hiểu được cách mà người xưa có thể hiểu được nhau, tôi xin cảm ơn mọi người trước nhé!
Thật ra là họ chỉ cần “đắm mình” trong ngôn ngữ đó thôi (Từ gốc: learn by immersion*). Đó chính là cách mà bạn học ngôn ngữ đầu tiên, và cũng là cách mà hiện tại loài người học dùng để học ngôn ngữ. Cách nhanh nhất để học một ngôn ngữ nào đó chính là sử dụng nó càng nhiều càng tốt.
Sau đó những đứa con lai sẽ học từ cả ba và mẹ của chúng.
Đúng rồi, người Trái Đất trong Avatar cũng dùng cách tương tự để học tiếng Na’vi đó.
Tôi chưa từng học tiếng Việt nhưng những người họ hàng của tôi hay nói tiếng Việt lắm. Trong nhiều năm, chỉ thông qua việc nghe họ nói chuyện thôi tôi đã hiểu tiếng Việt kha khá, đôi khi tôi còn có thể nói chuyện với những họ hàng lớn tuổi chỉ biết mỗi tiếng Việt nữa.
Nếu tôi bắt buộc phải học tiếng Việt và cả nhà cũng trông đợi vào điều đó, tôi nghĩ tôi có thể đạt đến trình độ cơ bản trong một vài tháng. Điều này cũng khá tương tự với việc người châu Âu đến một quốc gia khác nhỉ.
Tiếc là tui đã quên mất mình đọc được những thông tin này ở đâu rồi nhưng có một số nhóm người trao đổi những đứa trẻ sáng dạ trong vài tháng hoặc năm. Hoặc thực tế hơn thì các nhà chinh phạt “bóc cắt” một vài người phụ nữ hoặc trẻ em từ cộng đồng họ nhắm tới, bắt những người đó học ngôn ngữ của họ và biến nạn nhân thành những thông dịch viên khi họ đàm phán với những người trong cộng đồng bản địa.
Chính xác là vậy, bộ phim phim Chiến binh thứ 13 (The 13th Warrior) đã truyền tải xuất sắc cách mà nhân vật chính dần hiểu được một ngôn ngữ mới thông qua việc lượm nhặt các từ ngữ trong suốt cuộc hành trình của mình.
Người ta có thể hiểu một ngôn ngữ mới bằng cách “đắm mình” trong ngôn ngữ đó kết hợp với việc mô phỏng lại những gì mình tiếp nhận được. Nếu bạn bị thả vào một môi trường chẳng có chút tiếng mẹ đẻ nào thì bạn cũng có thể áp dụng cách này đó.
Trong trường hợp người Tây Ban Nha thì mọi việc hơi phức tạp hơn một tí. Họ đã phiên dịch thông qua một ngôn ngữ trung gian thông qua 2 người. Đầu tiên, Họ đã nhờ một cô gái người Nahua (Aztec) tên là Malinali (thường được biết đến với tên la Malinche), cô này có nhiệm vụ chính là dịch từ tiếng Nahua sang tiếng Maya. Sau đó, họ nhờ đến một mục sư bị người Maya bắt giữ tên là Gerónimo de Aguilar dịch từ tiếng Maya sang tiếng Tây Ban Nha. Sau một thời gian thì Malinali đã học được tiếng Tây Ban Nha và cô ấy đã trở thành người phiên dịch trực tiếp từ tiếng Nahua và Maya sang tiếng Tây Ban Nha. Bằng khả năng ngôn ngữ, mối quan hệ với Hernán Cortés và năng lực ngoại giao của mình, Malinali đã có được quyền lực to lớn trong và sau Cuộc chinh phục Đế quốc Aztec của Tây Ban Nha.
Cảm ơn ông vì những kiến thức thú vị này nhé. Nhưng sau khi Cuộc chinh phục Đế quốc Aztec của Tây Ban Nha kết thúc, Malinali đã làm gì nhỉ?
Sau đó, Malinali trở thành tình nhân của Hernán Cortés và đạt được những quyền lực khổng lồ, bà ấy gần như trở thành người đồng cai trị trên thực tế của Mexico với Hernán Cortés (Từ gốc: de facto co-ruler of Mexico). Cuối cùng, bà ấy mất đi sau những năm tháng trợ giúp Hernán Cortés.
Người phụ nữ đó trở thành kẻ phản bội nền văn minh của mình vì đã giúp đỡ người Tây Ban Nha. Việc bị gọi là “Malinche” ở Mexico cũng tương tự như việc bị gọi là “Uncle Tom”** tại Hoa Kỳ. Một điều thú vị là cả 2 nhân vật này đều bị người khác khinh thường vì cố làm trung gian cho kẻ thù của sắc tộc. Những câu chuyện chứa đầy sự kính trọng dành cho họ sau này chính là sản phẩm của việc bóp sự thật với mục đích chính trị.
Nhưng từ năm 1950, những nhà văn nữ đã cố gắng minh oan cho câu chuyện của La Malinche ngay tại Mexico và Hoa Kỳ. Nhưng những nhà văn người Mỹ gốc Mexico (Từ gốc: Chicana) này có quan hệ huyết thống với La Malinche. Vì vậy, họ đã bị kẹt giữa hai luồng văn hóa khác nhau, đó chính là những di sản lâu đời của người Mexico và văn hóa Mỹ – nơi họ đang sinh sống.
Nguồn: Mình trích dưới phần bình luận nhé.9
Khi nghe về Chiến dịch quân sự của Julius Caesar tại Gaul và Anh Quốc trong podcast Dan Carlin’s Hardcore History, tôi cũng thắc mắc điều tương tự. Ví dụ, Julius Caesar đã đàm phán với một bộ tộc sử dụng ngôn ngữ German nguyên thủy (từ gốc: proto-Germanic) đang bị quấy phá bởi một bộ lạc Gallia. Ông ấy đã gửi một lá thư yêu cầu một cuộc họp, và sau đó họ đã gặp mặt trực tiếp. Về mặt địa lý thì các ngôn ngữ German khá là xa lạ đối với tiếng Latinh, vậy nên tôi khá thắc mắc việc chuyển ngữ này khó khăn đến mức nào, đặc biệt là trường hợp các trường hợp họ đang có thái độ thù địch với nhau. Tôi nghĩ rằng có khá người La Mã có thể sử dụng tiếng German nguyên thủy. Dù cho họ có khả năng đó, thì vẫn còn tồn tại các vấn đề các như phương ngữ và giọng vùng miền, biện pháp tu từ và những khác biệt văn hóa sẽ tạo ra rào cản cho nhiều biết sử dụng nhiều ngôn ngữ.
Thật ra thì các vật tác tác cao cấp của La Mã đã xuất hiện ở Anh Quốc trước cả thời điểm quân La Mã xâm lược. Các hoạt động giao thương giữa xứ Gaul và Anh Quốc đã xuất hiện từ rất lâu. Những thương gia phải có sự hiểu biết nhất định về các ngôn ngữ. Các bằng chứng về việc buôn bán nô lệ đã chỉ ra rằng có những người Anh hoặc người Gaul sinh sống tại La Mã và ngược lại, và Thánh Patrick cũng chính là một người Anh và làm nô lẹ ở Ireland.
Một ví dụ khác chính là Squanto hoặc Samoset (link dưới bình luận), họ chính là người bản địa đầu tiên giao tiếp với những người định cư của tàu Mayflowers. Người bản địa đầu tiên đã đến khu dựng trại và hỏi rằng họ có chút bia nào không bằng tiếng Anh. Thổ dân châu Mỹ đó có khả năng sử dụng tiếng Anh vì anh ấy từng bị bắt làm nô lệ.
Công dân La Mã ở các tầng lớp cao đều thành thạo tiếng Hy Lạp (ví dụ như Caeser và các tướng chỉ huy). Massilia là một thành phố Hy Lạp thiết lập mối quan hệ đồng Minh với Roma (và cũng có rất nhiều người La Mã đến Massilia để học tiếng Hy Lạp), thành phố này nằm tại bờ Nam nước Pháp (ngày nay chính là thành phố Marseiles) và thành phố này có mối giao thương rộng rãi với toàn bộ xứ Gaul trong hàng trăm năm. Vì vậy, có rất nhiều người thông thạo cả tiếng Hy Lạp và những ngôn ngữ của xứ Gaul. Bộ lạc quấy phá đến từ xứ Gaul đó chắc chắn phải có người biết tiếng German bởi vì họ chính là người mời bộ tộc sử dụng tiếng German nguyên thủy kia và đầu hàng.
Ít nhất họ đã giao tiếp thông qua 2 thông dịch viên.
Nhưng hình như bạn đã quên một chi tiết rồi đó, vị thủ lĩnh sử dụng tiếng German kia đã có một hiệp ước với Caeser trước thời điểm gây chiến. Vì vậy, đường dây liên lạc giữa các ngôn ngữ German và Latinh đã được thành lập từ trước đó rồi.
Khi hai nền văn minh đối địch muốn hiểu nhau, họ thường sẽ đề nghị trao đổi một số lượng lớn phụ nữ với nhau như là một nỗ lực nhân nhượng với đối thủ. Những người phụ nữ đó sẽ sinh ra những trẻ học cả ngôn ngữ của cha và mẹ của chúng. Những đứa trẻ này rất được xã hội tôn trọng và chúng trở thành những người phiên dịch đầu tiên. Chúng có nhiệm vụ truyền đạt những thông điệp về sự hòa bình và thống nhất từ nền văn minh đối lập sang nền văn minh của cha hoặc mẹ chúng.
Điều này chỉ tồn tại trong một khoảng thời gian ngắn suốt Kỷ nguyên khám phá chứ không thường xuyên như mọi người nghĩ đâu. Nhìn chung thì chúng ta học một ngữ thế lực chính trị mạnh hơn hoặc đơn giản là vì bạn là thuộc bên thua cuộc.
Trong suốt chiều dài lịch sử loài người, các cộng đồng người sống cạnh nhau thường chỉ có các trưởng lão, nhà truyền giáo, người buôn bán hoặc chiến chinh để giao tiếp. Hầu hết thì các loại ngôn ngữ có cùng một nguồn gốc sẽ dần trở nên tách biệt. Đó là lý do có nhiều cuộc hôn nhân với mục đích giao tiếp liên văn hóa, họ là những có thể hiểu và phiên dịch qua lại giữa các ngôn ngữ.
Trong những trường hợp hiếm hơn đối với những nền văn hóa hiếm có sự tiếp xúc qua lại, họ sẽ sử dụng thông ngữ (Từ gốc: Lingua Franca) (Trước kia là tiếng Latinh hoặc Ả rập, ngày nay là tiếng Anh hoặc Pháp). Bạn không nhất thiết phải hiểu ngôn ngữ của đối phương, nhưng cả hai đều thông thạo tiếng Latinh giao tiếp để có thể xây dựng những cuộc đối thoại.
Xuyên suốt Kỷ nguyên khám phá, “Hãy đưa tao đến những nguồn tài nguyên mày có thể khai thác được hoặc tao sẽ gi ết mày” là một khái niệm dễ dàng hiểu được bằng hành động khi khả năng ngôn ngữ không đủ để giao tiếp. Khi con người cầu xin được tha mạng, chúng ta rất giỏi việc chọn những từ khóa trong ngôn ngữ của kẻ xâm lược. Sự Cơ đốc giáo hóa sau này tại các thuộc địa mới đã có một số ghi chép cho thấy những điều thú vị trong việc học ngôn ngữ bản địa, nhưng nói chung thì điều thú vị đó nằm ở việc dạy tiếng Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Pháp, Hà Lan hoặc tiếng Anh. Người ta nô dịch các nền văn hóa nhiều hơn là trao đổi nó. “Tao không cần biết trong ngôn ngữ của mày nó là gì, nhưng nó là “apple”, hiểu chưa?”. Việc dạy học, nô dịch hóa, Cơ đốc giáo hóa, hoặc tra tấn đều được dùng để ép buộc người khác dùng ngôn ngữ mẹ đẻ và chuyển sang dùng ngôn ngữ của kẻ áp bức.
