Xưa nay ta với Tàu đánh nhau cũng nhiều. Ngô Vương chủ trận đánh Bạch Đằng, Lê Hoàn trận đánh Lạng Sơn, Trần Nhân Tông đánh Toa Đô, đuổi Thoát Hoan, bắt Ô Mã Nhi. Cái công chiến thắng kể cũng to thật, song đều là giặc đến nơi bất đắc dĩ mà phải chống lại. Tuy nhiên dưới thời Lý, Lý Thường Kiệt đã dám xua quân đánh Tống, đường đường chính chính, mười vạn hoành hành, vào tận nơi khách địa, phá quân ba châu như bẻ cành mục. thực là võ công thứ nhất xưa nay. Khi ấy ở bên Tàu, vua Tống là Triệu Húc (Triệu Thần Tông) dùng Vương An Thạch làm Tể tướng, là một người có chí tự cường, tư tưởng cầu thân. Thấy nhà Tống xưa nay nhu nhược, bèn nghĩ cách chấn hưng thế lực, rồi dùng cái thế lực ấy mà mở mang biên cảnh, bắt đầu dòm ngó nước ta.
Bấy giờ có quan Tri châu Ung tên là Tiêu Chú biết ý Vương An Thạch, mới tâu rằng: Giao Châu mới bị Chiêm Thành đánh vỡ, quân lực không còn mấy, nên nhân cơ hội chặt đứt hậu họa. An Thạch bèn tâu vua Tống sai Tiêu Chú xếp đặt việc đánh Giao Châu. Nhưng Tiêu Chú lại từ chối, sợ không kham nổi. Nhân lúc có Thẩm Khởi tâu rằng Giao Châu không lí gì không lấy được, Tống bèn sai Khởi, rồi ít lâu sai cả Lưu Di kinh lí mọi việc.
Lưu Di sai đi biên các khê động, sắm khí giới, làm binh thuyền, cấm các châu huyện không được buôn bán với ta. Lý triều ta tức giận, sai Lý Thường Kiệt dẫn theo 10 vạn quân chia đường đánh Tống. Quân ta đi đến đâu đều yết thị cho dân Tàu rằng: Nhà Tống đặt ra phép Thanh Miêu, phép Miễn dịch, làm khổ sinh binh. Vậy quân Đại Việt ta sang đánh để cứu vớt trăm họ.
Tháng Mười một năm Ất Mão (1075), Lý Thường Kiệt đi lối Quảng ĐÔng, đánh lấy luôn được châu Khâm và châu Liêm, giết quân Tống 8000 người. Đạo quân Tôn Đản thì đánh lối Quảng Tây, tiến vây Ung châu. Quan Đô giám Tàu ở Quảng Tây là Trương Thủ Tiết đem quân đến Ung Châu. Khi ấy Lý Thường Kiệt đã lấy được châu Khâm và châu Liêm rồi, bèn đem quân đón đánh ở Côn Lôn quan, phá được quân Trương Thủ Tiết, chém Thủ Thiết ở trận tiền.
Tôn Đản vây Ung châu 40 ngày, quan Tri châu là Tô Giam đóng thành cố giữ.
Tháng Giêng năm 1076, quân ta đắp đất phụ vào thành làm lối trèo lên. Tô Giam thấy thành sắp vỡ, bắt tất cả người nhà cả thảy 36 người chết trước, chôn vào một lỗ, rồi tự đốt mà chết. Người trong thành cảm cái nghĩa của Tô Giam, không một người nào chịu đầu hàng. Quân ta vào thành giết hết hơn 58000 người.
Trận này cộng cả châu Khâm, châu Liêm và châu Ung, người chết đến hơn 10 vạn người. Khi rút quân, Lý Thường Kiệt và Tôn Đản lại bắt sống người ba châu về nước. Nhân tông hạ chiếu đổi năm ấy là Anh Thắng Chiêu Võ nguyên niên để kỷ niệm chiến thắng.
(trích Việt sử đại toàn – Mai Đăng Đệ)
