Điều gì sẽ xảy ra nếu người bố/mẹ đó có tính lạm dụng về một phương diện nào đó?
Bài viết này liên quan đến thông tin ở một bài báo được đăng tải trên tạp chí tâm lý học với tựa đề “Dấu ấn giới tính trong sự lựa chọn bạn đời của con người” (Bereczkei, Gyrus, & Weisfeld, 2004). Thông tin tham khảo đầy đủ ở cuối trang.
Giới thiệu
Ừ thì, hai ví dụ kinh điển chúng ta thường hay gặp đó là “Nữ vũ công thoát y thường gặp vấn đề liên quan đến người bố” và “Đàn ông lăng nhăng thường gặp vấn đề liên quan đến người mẹ”. Tuy nhiên, chúng quá rộng và chủ yếu là những lời phát biểu sáo rỗng, ngay cả khi chúng vẫn chính xác trong một vài trường hợp. Con người là một thực thể phức tạp, và mỗi cá nhân xứng đáng được quan tâm nhiều hơn là một nhận xét đơn lẻ. Vậy nên hãy cùng tôi thực hiện một hành trình đi xuyên qua “dấu ấn giới tính trong lựa chọn bạn đời của con người” và xem xét xem chúng ta cảm thấy thế nào.
Vấn đề được đánh giá trong bài báo nghiên cứu là, liệu sự phù hợp về kiểu hình hoặc dấu ấn giới tính có ảnh hưởng lớn tới lựa chọn bạn đời của con người hay không. Lựa chọn bạn đời phụ thuộc vào sự tương đồng có thể bị ảnh hưởng bởi sự phù hợp về kiểu hình; hay còn được biết tới như homogamy (lựa chọn bạn đời dựa trên sự tương tự về gen). Tuy nhiên, tác giả của bài nghiên cứu đã cho rằng, dấu ấn giới tính (lựa chọn bạn đời dựa trên ảnh hưởng của bố mẹ) có thể đóng vai trò lớn lao hơn chúng ta vẫn nghĩ (Bereczkei, Gyuris, & Weisfeld, 2004).
Trải nghiệm cá nhân
Mẹ tôi là một phụ nữ xinh đẹp cả về tâm hồn lẫn diện mạo. Bà mạnh mẽ, rạng ngời, đầy năng lượng, vui tính, xinh đẹp, vui vẻ và đôi khi mang chút hoang dại. Khi tôi vẫn còn độ tuổi thiếu niên, thói quen thường xuyên uống rượu của mẹ đã trở thành một điều tối kỵ. Bà thường uống 1 đến 2 ly mỗi đêm cho vui. Rồi dần trở thành 1 2 chai rượu rum mỗi đêm, và thế là gia đình chúng tôi tan vỡ.
Vào những năm 20 tuổi của mình, mối quan hệ giữa tôi với mẹ xấu hẳn, tôi không duy trì được thứ gì ngoài những mối quan hệ không lành mạnh tràn ngập tình dục và mọi thứ tệ hại khác. Uống rượu, la hét, lừa lọc, và cắm sừng là điều không thể thiếu. Khi ngoảnh đầu nhìn lại, mọi thứ dường như rõ ràng với tôi, rằng tôi bị thu hút bởi những người phụ nữ có những đặc điểm tệ nhất của mẹ. Chỉ vài trong số họ trông giống mẹ về mặt ngoại hình, nhưng tất cả đều hành động giống bà ấy.
Những cơn nghiện rượu, tính lạm dụng của bà ấy có thể đã thổi bùng một ngọn lửa kỳ lạ trong tôi, thứ đã dẫn tới một sự hấp dẫn giới tính với những người phụ nữ tương tự.
Tôi đã tìm kiếm và bị thu hút bởi những người phụ nữ, những người hành xử như mẹ của tôi trong vô thức. Bây giờ tôi hiểu rõ hơn về bản thân cũng như tâm lý của chính mình, và dường như với tôi, cha mẹ của mọi người, đặc biệt là người sinh thành khác giới của họ, có tác động sâu sắc đến sự lựa chọn bạn đời. Dù tốt hay xấu.
Dấu ấn giới tính và sự phù hợp về kiểu hình
Con gái nuôi, gia đình đã nuôi họ, và chồng của họ đều được kiểm tra để tính toán khả năng tương đồng về mặt di truyền giữa con gái và bố mẹ ảnh hưởng đến giao phối cùng loại (homogamy). Các tác giả đã mô tả về dấu ấn giới tính và sự phù hợp về kiểu hình.
*Chú thích: Homogamy – giao phối cùng loại, là hôn nhân giữa hai cá nhân ùng nguồn gốc văn hóa, có những điểm tương đồng với nhau. Nó là một kiểu giao phối lựa chọn (assortative mating). Sự kết hợp có thể dựa trên tình trạng kinh tế xã hội, giai cấp, giới tính, đẳng cấp, dân tộc/tôn giáo, hoặc tuổi tác,…
Dấu ấn giới tính là một quá trình xảy ra trong thời thơ ấu, nơi “các đặc điểm hình thành dựa trên sự quan sát được ở bố mẹ khác giới” (Bereczkei và cộng sự., 2004, p. 1130) được sử dụng như một hình mẫu cho sự lựa chọn bạn đời. Một tài liệu tham khảo được nghiên cứu bởi Bateson đã gợi ý rằng, “sự ấn định từ sớm đối với một tập hợp các đặc điểm của gia đình sẽ định hình các tiêu chuẩn về bạn đời khi trưởng thành” (Bateson 1964; Lorenz 1965; Bolhuis & Horn 1992, trang 1130). Bereczkei và các cộng sự của ông đã chỉ ra một trong hạn chế của các nghiên cứu trước đây: “Khó khăn trong việc phân tách các tác động của sự phù hợp về kiểu hình đối với bản thân và dấu ấn giới tính” (2004, p.1130).
Sự phù hợp về kiểu hình là việc sử dụng kiểu hình của mọi người, những biểu hiện có thể quan sát được của các đặc điểm di truyền, để từ đó lựa chọn bạn đời có đặc điểm tương tự. Một phụ lục tham khảo là một nghiên cứu được thực hiện bởi Blaustein và các cộng sự đã cho thấy “động vật được phát hiện thích các bạn tình có đặc điểm tương tự về mặt di truyền” (1991;Holmes 1995; Pfennig & Sherman 1995, p. 1129). Các tác giả đã chỉ ra một sai lầm hợp lý, từng được nhắc đến lần đầu bởi Archer: “Lòng vị tha phân biệt đối xử dựa trên sự phù hợp về kiểu hình, không có nhiều khả năng tương quan đến khả năng chia sẻ gen vị tha”, việc giảm sự phù hợp về kiểu hình là để nhận dạng dòng họ, không phải để lựa chọn bạn đời. (Bereckzei cùng cộng sự., 2004, pg. 1130).
Phương pháp luận của bài báo nghiên cứu
Bộ ba bức ảnh được tạo ra cho mỗi gia đình, tổng thể có 26 gia đình.
Bộ đầu tiên là ảnh của cô con gái. Bộ ảnh thứ hai có ảnh của con gái và ảnh bố nuôi đặt ở bên trái. Bộ thứ ba là ảnh của con gái và ảnh của mẹ nuôi đặt ở bên trái. Tất cả ba bộ ảnh đều có thêm ảnh chồng của cô con gái cùng 3 người đàn ông không liên quan được đặt ở bên phải. 242 sinh viên khoa Tâm Lý học (128 nữ, 114 nam) được chia làm 3 nhóm với tư cách làm giám khảo. Khoảng 10 giám khảo ngồi trong một phòng khi các bộ ảnh được chiếu lên.
Các giám khảo được yêu cầu chọn một cặp dựa trên sự tương đồng về mặt thể chất giữa các bức ảnh bên trái và một trong bốn bức ảnh bên phải. Các lựa chọn về cặp cho mỗi gia đình bao gồm: Con gái với chồng, cha nuôi với chồng, mẹ nuôi với chồng. Các giám khảo sau đó đánh giá các cặp đôi trên thang điểm từ 1-4 (trong đó 1 là giống nhất, 4 là ít giống nhất). Các cô con gái từ 26 gia đình đã được làm một bài kiểm tra EMBU tại nhà.
*Chú thích: EMBU là bài kiểm tra gồm một loạt câu hỏi tự báo cáo để đánh giá ký ức của một người về kinh nghiệm nuôi dạy con cái.
Kết quả của nghiên cứu
Ở nghiên cứu số 1, các giám khảo ghép cặp cô con gái với chồng của cô ấy, chiếm 31,1%
Ở nghiên cứu số 2, các giám khảo ghép cặp bố nuôi với chồng của con gái, chiếm 37,7%
Ở nghiên cứu số 3, các giám khảo ghép cặp mẹ nuôi với chồng của con gái, chiếm 27,2%. Khi kết quả đó được lập biểu đồ so sánh với kết quả trung bình từ các bài kiểm tra EMBU, các tác giả nhận thấy rằng:
“Những người bố thường được ghép cặp với con rể nhất, thể hiện nhiều tình cảm ấm áp đối với con gái nuôi hơn. (Bereczkei et al., 2004, p. 1132).
Thảo luận
Kết quả của nghiên cứu dẫn các tác giả tới 3 điểm chính.
Thứ nhất, có một sự tương đồng đáng kể giữa con gái và chồng của cô ấy.
Thứ hai, có mức độ giống nhau cao hơn giữa bố nuôi và chồng của cô con gái.
Thứ ba, có sự tương quan mạnh mẽ giữa ‘tình cảm ấm áp từ bố nuôi’ và ‘sự tương đồng giữa bố nuôi và chồng của cô con gái’.
Đối với các tác giả, các kết quả đã cho thấy rằng “giao phối đồng loại có thể suôn sẻ hơn khi các cá nhân tiếp xúc với cha mẹ khác giới ngay từ thuở nhỏ” (Bereczkei, et al. 2004, trang 1132). Các tác giả cũng lưu ý rằng, kết quả không bác bỏ sự phù hợp về kiểu hình cũng ảnh hưởng đến giao phối cùng loại. Họ tiếp tục mô tả những sự trùng hợp phức tạp của hiệu ứng phổ biến (familiarization effect), và tầm quan trọng của hệ thống khứu giác đối với việc chọn bạn đời.
Kết luận của tôi
Dường như việc lựa chọn bạn đời dựa trên sự tương đồng về gen và dựa trên sự ảnh hưởng của bố mẹ là những yếu tố đóng vai trò hàng đầu. Tuy nhiên, ảnh hưởng của bố mẹ có thể có tác động tiêu cực sâu sắc nếu các mối quan hệ bị rối loạn chức năng. Bạn thấy đấy, dấu ấn giới tính dựa trên các mối quan hệ gia đình (trải nghiệm), và vì vậy nhiều thứ có thể biến thành những sai lầm khủng khiếp. Sự tương đồng về mặt di truyền là sự lựa chọn (hoặc sự cưỡng bách) dựa trên sự tương đồng được xác định trước chứ không phải là trải nghiệm thời thơ ấu.
Trong trường hợp của tôi, tôi đã không hẹn hò với những phụ nữ giống mẹ mình về mặt ngoại hình nhiều như với những phụ nữ hành động giống bà. Tôi bị lôi cuốn và thu hút bởi những người phụ nữ hỗn loạn, những người khó có thể kiểm soát được cảm xúc của mình.
Phụ nữ thích sự mãnh liệt
Giờ đây, vị hôn thê của tôi, người có cùng tôi mối quan hệ lành mạnh và một đứa con đầu lòng sắp chào đời, cô ấy cũng rất giống mẹ tôi. Chỉ là cô ấy có toàn bộ điểm tốt của mẹ và hầu như không có điểm xấu nào của bà ấy. Vợ sắp cưới của tôi có khiếu hài hước, sự đồng cảm và sự quan tâm yêu thương như mẹ tôi. Tôi thật may mắn khi có được một người bạn đời lành mạnh như vậy.
Không nghi ngờ gì nữa, các mối quan hệ của tôi đã bị tác động bởi mẹ tôi theo mặt tốt và cả mặt xấu. Đối với hầu hết những năm hai mươi, tôi không nghĩ mình có chút ý niệm nào về những gì diễn ra khi đó. Tôi tin rằng đây là một lý do mà hiểu được bản chất của của chính mình và hiểu được các yếu tố thúc đẩy và định hình chúng ta là vô cùng quan trọng. Nếu ta có thể chia sẻ tri thức của mình, ta có thể tránh được những tổn hại quá mức.
Dĩ nhiên cách học tốt nhất là học thông qua những sai lầm. Thế nhưng, với các kiến thức tâm lý học và sinh học ta có trong tầm tay, có lẽ chúng ta có thể dễ dàng có được các kinh nghiệm hơn.
Không có gì sai với việc ở trong một mối quan hệ với một người nhắc bạn nhớ về bố, mẹ, hoặc cả hai bố mẹ mình. Tuy nhiên, hãy cẩn trọng. Nếu chính các khía cạnh lạm dụng, nghiện ngập của bố hoặc mẹ khiến bạn sa vào các mối quan hệ yêu đương, thì hãy suy nghĩ cẩn trọng về điều bạn đang làm.
_______
References
Bereczkei, T., Gyrus, P., & Weisfeld, G. E. (2004). Sexual imprinting in human mate choice. Proceedings of the Royal Society, 271(1544), 1129–1134. doi: 10.1098/
_________
Kết
Khi mớ hỗn loạn và sự đau lòng ngự trị, hãy kiên định và giữ trái tim mình rộng mở. Trái tim của bạn sẽ được hàn gắn, và bạn sẽ có thể tránh được sự kìm kẹp của con quỷ đang chiếm lấy bạn.
Ánh sáng từ sự chú ý của bạn là một ngọn hải đăng thắp sáng đêm đen.
Theo: Nguyễn Ngọc Mẫn
