Hình boss cún và “hoàng thượng” mèo không chỉ khiến ta cảm thấy vui vẻ hơn – mà còn tác động đến hành vi của ta theo những cách không ngờ tới.
Với đa phần cư dân trái đất, 2020 là một năm đầy bi quan. Khi online, chúng ta thấy hàng loạt tin tức về dịch bệnh hay bạo loạn đang diễn ra và khó kiểm soát. Sự khủng hoảng không chỉ hiện diện trên mạng xã hội mà còn can thiệp vào đời sống. Lúc này, những hình ảnh dễ thương như hình em bé hay các loài động vật nhỏ có thể ngắt luồng thông tin tiêu cực ấy.
“Tôi nghĩ rằng kawaii, hay còn gọi là cảm giác dễ thương, gợi cho chúng ta những mối liên kết mà ta đã quên mất.” Nittono Hiroshi, Giám đốc Viện Nghiên cứu Tâm lý Nhận thức tại Đại học Osaka.
Nittono là một nhà nghiên cứu về kawaii – ông nghiên cứu khái niệm dễ thương của người Nhật và cách chúng ta trải nghiệm nó. Nghiên cứu của ông chỉ ra rằng việc nhìn vào những hình ảnh dễ thương, ví dụ như chó con hay mèo con, giúp ta tập trung hơn, để ý kỹ các chi tiết và tăng khả năng chú ý dẫn đến thực hiện công việc hiệu quả hơn.
“Những món đồ dễ thương không chỉ giúp ta thấy tốt hơn mà còn thay đổi hành vi của chúng ta.” – một nghiên cứu của Nittono vào năm 2012 ghi nhận.
Văn hóa phương Tây thường định nghĩa kawaii là dễ thương. Tuy nhiên tại Nhật, nơi kawaii trở thành một hiện tượng văn hóa đại chúng hàng thập kỷ qua, thuật ngữ này phức tạp hơn thế. Nittono nói rằng từ kawaii vốn là một tính từ miêu tả cảm giác đối với một vật cụ thể. Ông cho biết ở Nhật, bạn có thể nói rằng bạn cảm thấy kawaii. Về mặt thị giác, các nhà nghiên cứu lập luận kawaii gắn liền với hình ảnh một đứa trẻ – đầu to, mắt to, mặt tròn – và kawaii còn ảnh hưởng đến các giác quan khác nữa. Trong một nghiên cứu được xuất bản trên tạp chí Universal Access, giới nghiên cứu cho biết con người cũng xem một số âm thanh cố định là dễ thương và những âm thanh ấy thường rất cao, ví dụ như tiếng kêu của một chú chim non. Kawaii cũng không nhất thiết phải là một thứ mà chúng ta cảm thấy dễ thương theo định nghĩa truyền thống. Những thứ xấu hoặc lạ cũng có thể gợi nên cảm giác kawaii – hay còn được gọi là kimo – kawaii, “dễ thương lạ.”
Nói một cách đơn giản, Nittono phát biểu, kawaii là “cảm giác dễ thương” mà bạn trải nghiệm khi xung quanh bạn có vật thể kích thích cảm giác đó . Kawaii khiến bạn đến vẹo má một em bé hoặc chơi đùa với chó con. Kawaii cũng ảnh hưởng đến hành vi của chúng ta theo nhiều cách khác nhau, nó có tác dụng làm dịu và chữa lành. Kawaii làm ta trở nên dễ tính hơn và dễ đồng ý yêu cầu từ người khác.
Kawaii không chỉ khiến bạn ngay lập tức muốn chạm vào tác nhân kích thích mà còn kích hoạt bản năng bảo vệ tác nhân đó. Cảm giác bảo vệ này có lẽ là nguyên nhân khiến kawaii giúp ta tập trung hơn khi làm việc. Một nghiên cứu được thực hiện vào năm 2009 chỉ ra rằng, người tham gia thí nghiệm thực hiện các nhiệm vụ yêu cầu tính cẩn thận tốt hơn khi họ xem những bức ảnh dễ thương. Nghiên cứu của Nittono và các cộng sự cũng chỉ ra điểm tương tự. “Nhìn thấy hình ảnh dễ thương của động vật nhỏ vô tình khiến ta hành động nhẹ nhàng và có trách nhiệm để bảo vệ chúng,” ông giải thích. “Những gì dễ thương nhưng yếu đuối và không thể tự vệ làm khơi dậy tập tính bảo vệ của người lớn.” Những thứ dễ thương khiến ta muốn bảo vệ nó, và khi ta ở trong trạng thái đó tự nhiên ta sẽ tập trung hơn vào mọi thứ xung quanh.
Nghiên cứu của Nittono còn gợi ý rằng những thứ dễ thương làm trỗi dậy một thứ gọi là “động cơ tiếp cận”, một sự thôi thúc tới những tác nhân tích cực. “Động cơ tiếp cận” giúp ta tập trung hơn vào những quy trình có tính hệ thống yêu cầu tập trung cao độ, ví dụ như lái xe hay xử lý công việc.
Kỹ sư, các nhà quảng cáo và các nhà lập trình tận dụng hiện tượng này để can thiệp vào trải nghiệm và hành vi của người dùng. Các nhà nghiên cứu gọi đây là thiết kế dễ thương (cute engineering). Đây là một cách để tăng cảm giác và cảm xúc tích cực để “khuyến khích, tương tác và định hình hành vi của người dùng theo một cách tích cực,” Owen Noel Newton Fernando, giảng viên tại Đại học Kỹ thuật Nanyang tại Singapore cho biết. Đôi khi những thiết kế dễ thương được thực hiện kín đáo, nhưng phần lớn chúng rất dễ nhận biết. Ví dụ như kỹ sư sử dụng kawaii vào lập trình robot, robot càng dễ thương thì càng có nhiều người muốn tương tác với nó.
Trong nhiều năm qua Apple đã thiết kế để iMac theo hướng dễ thương ngầm. Nó “khuyến khích những người không dùng máy tính cảm thấy hứng thú với đồ điện tử và từ đó bán được nhiều sản phẩm hơn,” Fernando viết. Ông gọi “bộ lọc dễ thương” là một phần của thiết kế dễ thương khiến trải nghiệm kawaii của người dùng được cá nhân hóa, chẳng hạn như người dùng được tùy chọn màu sắc của sản phẩm. Bằng cách này người dùng có thể tự tạo cảm giác kawaii cho mình. “Bằng cách sử dụng bộ lọc dễ thương người dùng có thể tùy chỉnh các thông số dễ thương như màu sắc, kích cỡ, chuyển động, mùi hương và hương vị để tạo được thành phẩm theo ý muốn của mình.”
Một phần quan trọng khác của thiết kế dễ thương là hệ thống tương tác dễ thương, ví dụ như Siri kể chuyện cười cho bạn nghe, hoặc những yếu tố bất ngờ cũng mang tới cảm giác kawaii. Fernando miêu tả rằng các nhà thiết kế game sử dụng yếu tố này nhằm “thưởng cho người chơi bằng cách đẩy cảm xúc của họ đến cao trào để họ kết nối về mặt cảm xúc với trò chơi đó.” Nhà thiết kế dùng kawaii để bán tai nghe, làm giọng nói của trợ lý ảo nghe thân thiện hơn và thiết kế những trò chơi dễ thương và gây nghiện.
Nittono tin rằng sự thân thuộc và sự thân thiện là lý do vì sao khái niệm kawaii được yêu mến trong những năm gần đây. “Trong một xã hội xem trọng vật chất và đôi khi gây stress người ta bắt đầu tìm kiếm những gì dịu dàng và ấm lòng để cảm thấy nhẹ nhõm hơn,” ông nói. Ông chỉ ra kawaii còn được dùng cho những mục tiêu phát triển bền vững, ví dụ như khuyến khích tái chế vì môi trường.
Nittono lưu ý mạng xã hội đóng vai trò quan trọng cho sự bùng nổ của kawaii bởi vì phần lớn kawaii là đến từ phần hình ảnh. “Hình ảnh kawaii dễ dàng lan truyền trên mạng xã hội và internet nói chung.”
Nhất là trong thời khắc hỗn loạn, sự dễ thương giúp người dùng mạng xã hội có một khoảng nghỉ giữa hàng loạt tin tức tiêu cực. “Chúng ta có thể tận dụng sức mạnh của kawaii,” Nittono nói, “cho nhiều mục đích tốt đẹp.”
Vy Vũ | Wired
